Το 2012 το αστεροσκοπείο του Αμπαστουμάνι γιόρτασε 80 χρόνια από την ίδρυσή του. Οχτώ δεκαετίες πριν στο Αμπαστουμάνι δημιουργήθηκε η «πύλη» στο γεωργιανό ουρανό και οι επιστήμονες άρχισαν να ξημεροβραδιάζονται, για να μελετήσουν τα μυστικά του σύμπαντος. Σήμερα το αστεροσκοπείο θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά επιστημονικά κέντρα της χώρας μας, καθώς επίσης αποτελεί εθνικό θησαυρό για την Γεωργία.
Το 2007 το αστεροσκοπείο του Αμπαστουμάνι ενώθηκε με το πανεπιστήμιο Ilia Chavchavadze. Στο αστεροσκοπείο διεξάγονται σημαντικές επιστημονικές μελέτες και ταυτόχρονα ετοιμάζονται οι νέοι επιστήμονες του κλάδου.
Η προϊστορία του αστεροσκοπείου αρχίζει στα τέλη του 19ου αιώνα με την πρωτοβουλία του αδερφού του αυτοκράτορα της Ρωσίας Giorgi Romanov και του διάσημου Ρώσου αστρονόμου Sergey Glazenap. Το 1892 στις πλαγιές ενός βουνού του Αμπαστουμάνι χτίσθηκε το πρώτο αστεροσκοπείο. Στο σημείο αυτό μέχρι σήμερα υπάρχει ο πύργος για το τηλεσκόπιο, ο οποίος είναι γνωστός με το όνομα «ο πύργος του Glazenap». Το πρώτο αστεροσκοπείο λειτούργησε μόνο για λίγα χρόνια.
Οι αστρονομικές μελέτες απαιτούν ακριβείς παρατηρήσεις με κατάλληλο εξοπλισμό. Για να αποδώσει κατάλληλα αυτός ο ακριβός εξοπλισμός για τα μεγάλα αστεροσκοπείο επιλέγονται μέρη με κατάλληλο κλίμα, το οποίο προϋποθέτει μεγάλο βαθμό διαύγειας του αέρα, καθαρή και σταθερή ατμόσφαιρα και αίθριο καιρό.
Το κλίμα του Αμπαστουμάνι ανταποκρινόταν σε όλες τις απαιτούμενες παραμέτρους. Η πόλη βρισκόταν μακριά από τη βιομηχανική ζώνη της χώρας, ξεχώριζε για τον καθαρό ουρανό τις νυχτερινές ώρες, χωρίς ανέμους. Ο αέρας έχει τόσο μεγάλο βαθμό διαύγειας που και με γυμνό μάτι μπορεί να διακρίνει κανείς τον πλανήτη της Αφροδίτης ακόμα και την ημέρα.
Το κλίμα του Αμπαστουμάνι έγινε γνωστό και εκτός συνόρων της ρώσικης αυτοκρατορίας. Ο διάσημος αμερικανός αστρονόμος S.Berhermto το 1893 έγραφε «το κλίμα του Αμπαστουμάνι είναι άκρως κατάλληλο για τις αστρονομικές παρατηρήσεις. Αν κρίνουμε από τα αποτελέσματα, κανένα αστεροσκοπείο στην Ευρώπη δεν έχει τόσο κατάλληλη τοποθεσία, όσο το αστεροσκοπείο του Αμπαστουμάνι. Μόνο το αστεροσκοπείο του Hamilton τηρεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις.»
Στη σοβιετική εποχή ενδιαφέρθηκαν πάλι για το Αμπαστουμάνι και το 1932 ιδρύθηκε το πρώτο αστεροσκοπείο της Σοβιετικής Ένωσης. Στην ίδρυσή του έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο ο διάσημος ρώσος αστρονόμος Boris Noumerovο, ο οποίος ήταν ο ιδρυτής του Ινστιτούτου της Αστρονομίας του Λένινγκραντ, τον οποίον το 1936 συνέλαβαν με την κατηγορία της κατασκοπίας και καταδικάστηκε σε θανατική ποινή.
Τη χρονιά της ίδρυσης του Αστεροσκοπείου τοποθετήθηκε το πρώτο τηλεσκόπιο που είχε φτιαχτεί στην Σοβιετική Ένωση. Αργότερα τοποθετήθηκε το γερμανικό τηλεσκόπιο της εταιρείας Carl Zeiss, το οποίο λειτουργεί αποτελεσματικά μέχρι και σήμερα.
Ο πρώτος διευθυντής του αστεροσκοπείου ήταν ο 24ος Evgeni Kharadze, ο οποίος κρατούσε τα ηνία του αστεροσκοπείου 60 χρόνια. Παράλληλα, κάποια χρόνια ήταν πρύτανης του πανεπιστημίου και πρόεδρος της Ακαδημίας των Επιστήμων της Γεωργίας. Το 1976 ο γερμανός επιστήμονας Richard West ανακάλυψε έναν αστεροειδή και έδωσε το όνομα του Evgeni Kharadze. Ο διακεκριμένος Γεωργιανός επιστήμονας πέθανε το 2001 στην ηλικία 94 χρονών.
Το αστεροσκοπείο με τον καιρό επεκτάθηκε. Τοποθετηθήκαν μεγαλύτερα εργαλεία. Σήμερα στο αστεροσκοπείο υπάρχουν 15 τηλεσκόπια, 8 απ’ αυτά για αστέρια και 7 για τον ήλιο. Επίσης υπάρχουν εργαλεία για ατμοσφαιρικές μελέτες.
Οι εργασίες του αστεροσκοπείου έχουν και ρομαντική χροιά, καθώς παρατηρούνται τα αστέρια, αλλά ταυτόχρονα καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια για την παραμικρή ανακάλυψη. Παλιά οι επιστήμονες τοποθετούσαν τα τηλεσκόπια στον υπαίθριο χώρο. Το καλοκαίρι αυτή η εργασία ήταν απολαυστική αλλά το χειμώνα ήταν αρκετά δύσκολη. Σήμερα οι συνθήκες εργασίας είναι διαφορετικές. Όλα γίνονται μέσα από τον υπολογιστή.
Στο αστεροσκοπείο του Αμπαστουμάνι έχουν γίνει πληθώρα σημαντικών ανακαλύψεων. Η παράδοση συνεχίζεται και σήμερα και διεξάγονται μελέτες προς όλες τις κατευθύνσεις της αστρονομίας και αστροφυσικής. Εδώ μελετάμε τον ήλιο, τους πλανήτες, το φεγγάρι, την κοσμολογία, την ατμόσφαιρα της γης κ.λπ.
Για την εξέλιξη της επιστήμης είναι απαραίτητες οι διεθνές σχέσεις. Από την ίδρυσή του το Αστεροσκοπείο είχε στενές σχέσεις με τα κέντρα της Αστρονομίας σε όλο τον κόσμο. Στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης στο Αμπαστουμάνι διεξήχθησαν διεθνή συνέδρια. Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες του Αστεροσκοπείου κέρδισαν χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Επιστημών. Σχεδιάζεται η ανακαίνιση του Αστεροσκοπείου και μπορούμε να πούμε ότι στα 80 χρόνια της ίδρυσής του θα ξαναγεννηθεί τη δεύτερη φορά.